↑ Επιστροφή σε Αυτισμός

Πρακτικές οδηγίες για γονείς

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ
?    Προσπαθήστε να τραβήξετε την προσοχή του παιδιού.
?    Καθίστε ?αζί ?ε το παιδί και προσπαθήστε να βρίσκεστε σε παρόμοιο ύψος ?ε αυτό. Μπορείτε να καθίσετε απέναντί του σ? ένα τραπεζάκι ή ακό?α και στο πάτω?α.
?    Επιλέξτε παιχνίδια ?ε κου?πιά ?ε ήχους, φωτάκια, παιχνίδια ?ε ?ουσική, σαπουνόφουσκες, ?παλόνια ?ε ήχο και γενικά παιχνίδια που θα κινήσουν το ενδιαφέρον του παιδιού.
?    Πείτε απλά παιδικά τραγουδάκια και συνοδέψτε τα ?ε κινήσεις για να ενισχύσετε τη ?ί?ησή του. Στην αρχή αφού παρουσιάσετε ?ια κίνηση (π.χ αφού χτυπήσετε τα χέρια σας στο τραγούδι «χαρωπά τα δυο ?ου χέρια τα χτυπώ») ?πορείτε να βοηθήσετε σω?ατικά το παιδί να την επαναλάβει.
?    Κάντε ?αζί ?ε το παιδί δραστηριότητες που περιλα?βάνουν απλή σω?ατική επαφή. Πολλά παιδιά ?ε αυτισ?ό έχουν δυσκολία να δεχτούν τη σω?ατική επαφή, οπότε σε αυτήν την περίπτωση η έκθεση πρέπει να γίνει σταδιακά.
?    Παίξτε ?ε το παιδί σας κυνηγητό, κάντε ?αζί γύρω γύρω όλοι, γαργαλήστε το, βάλτε του κρέ?α σώ?ατος, κάντε ?αζί του κούνια.
?    Παίξτε ?ε το παιδί παιχνίδια στο νερό. Τέτοιες δραστηριότητες είναι πολύ διασκεδαστικές και χαλαρωτικές για το παιδί.
?    Ε?πλουτίστε σταδιακά τις δραστηριότητες που αρέσουν στο παιδί και κατά διαστή?ατα προσθέστε καινούριες.
?    Παίξτε ?αζί του παιχνίδια που περιλα?βάνουν εναλλαγή σειράς. Κλωτσήστε και πετάξτε τη ?πάλα ο ένας στον άλλο, ρίξτε ?ε ?ια ?πάλα πλαστικές κορίνες, κρύψτε αντικεί?ενα στην ά??ο, σε κουτιά ?ε φακές ή φασόλια και ψάξτε εναλλάξ να τα βρείτε.
?    Τα παιδιά ?ε αυτισμό δυσκολεύονται να ?άθουν να περι?ένουν. Χρησι?οποιήστε ?ε κάθε ευκαιρία τη λέξη «περί?ενε» και συνοδέψτε ?ε ?ια χειρονο?ία για να γίνει πιο εύκολα κατανοητή.
?    Επιδιώξτε και ενισχύστε την α?οιβαία αλληλεπίδραση. Κάντε ?ια δραστηριότητα που αρέσει στο παιδί, για παράδειγ?α σαπουνόφουσκες, στα?ατήστε ξαφνικά και περι?ένετε να κάνει κάτι το παιδί για να σας δείξει ότι θέλει να συνεχίσετε.
?    Κάντε ελαφρύ ?ασάζ ?ε κρέ?α στο χέρι του παιδιού και προτρέψτε το να βάλει κι εκείνο κρέ?α στο δικό σας χέρι.
?    Με τον ίδιο τρόπο ?πορείτε να ενισχύσετε και τη βλε??ατική του επαφή. Πολλά παιδιά αποφεύγουν τη βλε??ατική επαφή χωρίς ό?ως απαραίτητα αυτό να ση?αίνει ότι δεν σας ακούει ή δεν ενδιαφέρεται. Την ώρα που παίζετε γαργαλητό, στα?ατήστε και ξαναρχίστε α?έσως ?όλις το παιδί σας κοιτάξει. Αυτό ?πορείτε να το κάνετε ?ε διάφορα παιχνίδια (ή ακό?α και ?ε φαγητό) που ό?ως θα αποτελούν ισχυρό κίνητρο για το παιδί. Δώστε στο παιδί ?ια λιχουδιά (πατατάκια, καρα?έλες, σοκολάτα ή ό,τι άλλο αρέσει πολύ στο παιδί) και περι?ένετε να σας κοιτάξει προκει?ένου να του ξαναδώσετε. Ένας άλλος τρόπος είναι να φέρετε το επιθυ?ητό αντικεί?ενο ?προστά στο πρόσωπο, ώστε η ?ατιά του να στραφεί προς εσάς. Μην αναγκάζετε το παιδί να σας κοιτάξει γιατί αυτό δε θα είχε κανένα νόη?α.
?    Κρύψτε το πρόσωπό σας ?ε ένα πανί και φανερωθείτε λέγοντας «τζα». Δείξτε ενθουσιασ?ό και επαναλάβετε.
?    Χρησι?οποιείστε παιχνίδια και δραστηριότητες που έχουν κοινή εστία προσοχής (π.χ. βιβλία ?ε εικόνες, σβούρες κ.λπ.).
?    Ενισχύστε το παιδί ν? ανταποκρίνεται στο όνο?ά του. Χρησι?οποιείστε το όνο?α του στην αρχή κάθε πρότασης. Επιβραβεύστε όταν ανταποκριθεί. Για παράδειγ?α κρατείστε ένα παιχνίδι που του αρέσει πολύ, φωνάξτε το παιδί ?ε το όνο?ά του και όταν γυρίσει προς εσάς δώστε του ?ε ενθουσιασ?ό το παιχνίδι. Όταν φωνάζετε το παιδί ?ε το όνο?ά του, ?πορείτε να κάνετε παράλληλα κάποιον θόρυβο (π.χ παλα?άκια) ή να γυρίζετε ελαφρά το πρόσωπό του προς εσάς.
?    Μάθετε στο παιδί να ?οιράζεται παιχνίδια ή φαγητό ?ε άλλα άτο?α. Στη διάρκεια ?ιας δραστηριότητας δώστε στο παιδί ένα αντικεί?ενο για να το δώσει σε κάποιο άλλο άτομο. Στη διάρκεια του φαγητού δώστε στο παιδί να ?οιράσει το ψω?ί ή τα πιάτα ?ε το φαγητό στα άτομα που κάθονται στο τραπέζι. («Δώσε το πιάτο στη Μαρία». Αν χρειαστεί δείξτε τη Μαρία ή καθοδηγήστε το παιδί προς το ?έρος της).
?    Μπορείτε να παίξετε απλά επιτραπέζια παιχνίδια, ανάλογα ?ε το επίπεδο του παιδιού. Μάθετε στο παιδί να περι?ένει τη σειρά του για να παίξει και εξηγείστε του ?ε πολύ απλά λόγια τους κανόνες που έχει το παιχνίδι. Για αρχή απλοποιήστε τα παιχνίδια όσο το δυνατόν περισσότερο. Εισάγετε τους κανόνες σταδιακά.
?    Δείτε ?αζί ?ε το παιδί σας παιδικές ταινίες και κινού?ενα σχέδια. Σχολιάστε ?ε ενθουσιασ?ό κάποιες σκηνές («Κοίτα!! ο λύκος κυνηγάει τα τρία γουρουνάκια!!»).
?    Αν το παιδί σας πηγαίνει σε παιδικό σταθ?ό ή σε σχολείο ζητείστε κάθε ?έρα που γυρνάει να σας πει πώς πέρασε. Διευκολύνετέ το ?ε απλές ερωτήσεις. Δείξτε ενδιαφέρον και ενθουσιασ?ό για αυτά που σας λέει.

ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ
?    Ονο?άστε κάθε συναίσθη?α που εκφράζει το παιδί σας. Εκ?εταλλευτείτε κάθε ευκαιρία που παρουσιάζεται στην καθη?ερινότητα («Το αυτοκινητάκι σου έσπασε. Είσαι λυπη?ένος/η» «Χτύπησες το χέρι σου. Το χέρι σου πονάει»).
?    Ονο?άστε κάθε δικό σας συναίσθη?α που συνδέεται ά?εσα ?ε ένα γεγονός («Έφαγες όλο σου το φαγητό. Εί?αι πολύ χαρού?ενος/η ?αζί σου». «Με χτύπησες. Εί?αι θυ?ω?ένος/η ?αζί σου». «Έσπασαν τα γυαλιά ?ου. Εί?αι λυπη?ένος/η».)
?    Ονο?άστε σε κάθε ευκαιρία το συναίσθη?α που νιώθει κάποιος τρίτος («Ο Δη?ήτρης έπεσε και χτύπησε το πόδι του. Πονάει.» «Έσπρωξες την Ελένη. Η Ελένη είναι θυ?ω?ένη ?αζί σου».)
?    Χρησι?οποιήστε έντονες και υπερβολικές εκφράσεις προσώπου για να δείξετε ένα συναίσθη?α.
?    Συνδέστε το συναίσθη?α ?ε ?ια συ?περιφορά (π.χ γελάω-εί?αι χαρού?ενος, κλαίω εί?αι λυπη?ένος).
?    Ξεφυλλίστε ?αζί του περιοδικά. Εντοπίστε και κόψτε φωτογραφίες ανθρώπων που δείχνουν διάφορα συναισθή?ατα. Ανάλογα ?ε το επίπεδο και την κατανόηση του παιδιού βρείτε φωτογραφίες που να απεικονίζουν και πιο σύνθετα συναισθή?ατα όπως αγωνία. Κάντε κολάζ ή άλλες διασκεδαστικές δραστηριότητες ?ε αυτές.

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ
?    Αρχικά λοιπόν δώστε στο παιδί επιλογές. Εκθέστε το σε διάφορα ερεθίσ?ατα και δείτε σε ποιά από αυτά ανταποκρίνεται θετικά. Με άλλα λόγια δώστε στο παιδί λόγους για να επικοινωνήσει ?αζί σας.
?    Αφού έχετε φτιάξει ?ια λίστα ?ε αντικεί?ενα, παιχνίδια ή φαγητά που αρέσουν στο παιδί ξεκινήστε να δουλεύετε ?αζί του το πώς να ζητά αυτά τα αντικεί?ενα. Δελεάστε το παιδί ?ε ένα παιχνίδι ή ένα σνακ και απο?ακρύνετε το περι?ένοντας από αυτό να κάνει ?ια οποιαδήποτε κίνηση για να το ζητήσει. Αυτό ?πορεί να είναι ?ια χειρονο?ία, ένα βλέ??α, ένα τράβηγ?α του χεριού ή οτιδήποτε άλλο. Αντιδράστε ά?εσα δίνοντας το αντικεί?ενο που ζήτησε και ονο?άζοντάς το παράλληλα.
?    Είναι πολύ ση?αντικό να ενθαρρύνετε και να ανταποκρίνεστε σε κάθε επικοινωνιακή προσπάθεια του παιδιού σας.
?    Αφού το παιδί έχει αρχίσει πια να κάνει τέτοιες επικοινωνιακές προσπάθειες πιο συστη?ατικά ?πορείτε να εισάγετε αντικεί?ενα, κάρτες ή φωτογραφίες ?ε τις οποίες το παιδί θα ?πορεί να ζητά αυτό που θέλει. Για παράδειγ?α, να ζητά νερό ?ε το ποτήρι του νερού, χυ?ό, σνακ ή παιχνίδι ?ε την αντίστοιχη φωτογραφία. Η διαδικασία αυτή πρέπει σιγά σιγά να γενικευτεί σε άλλους χώρους και ?ε άλλα πρόσωπα. Στην πορεία οι κάρτες αυτές ?πορούν να ?εταφερθούν σε ένα σταθερό και προσβάσι?ο ση?είο του σπιτιού. Αυτό θα βοηθήσει το παιδί να ξέρει που βρίσκονται ανά πάσα στιγ?ή και θα διευκολύνει τη διαδικασία της επικοινωνίας.
?    Εξίσου ση?αντικό ?ε το να ζητά, είναι να ?άθου?ε στο παιδί να αρνείται. Κατά τη διάρκεια ?ιας δραστηριότητας κι ενώ το παιδί περι?ένει να του δώσετε κάτι συγκεκρι?ένο που θέλει, δώστε του κάτι ανεπιθύ?ητο. Για παράδειγ?α, την ώρα του φαγητού, ενώ το παιδί περι?ένει να του δώσετε ?πισκότο, δώστε του κάτι άλλο π.χ ?ήλο. Περι?ένετε από το παιδί να αντιδράσει και να αρνηθεί είτε λεκτικά, είτε ?ε ?ια χειρονο?ία, είτε σπρώχνοντας το ?ήλο ?ακριά. Μπορείτε να ερ?ηνεύσετε την αντίδρασή του λέγοντας «δεν θέλεις ?ήλο».
?    Δείξτε στο παιδί τρόπους για να τραβάει την προσοχή τη δική σας και των άλλων.
?    Κρατήστε έναν ενισχυτή (επιθυ?ητό αντικεί?ενο) και γυρίστε την πλάτη σας στο παιδί σαν να κοιτάτε κάπου αλλού. Θα χρειαστεί ένα δεύτερο άτο?ο το οποίο θα καθοδηγήσει το παιδί να σας τραβήξει την προσοχή είτε τραβώντας το χέρι, είτε φωνάζοντας το όνο?ά σας ή ?ε οποιοδήποτε άλλο τρόπο. Αυτή η διαδικασία θα πρέπει να επαναλα?βάνεται αποσύροντας σταδιακά τη βοήθεια του δεύτερου ατό?ου.
?    Ενισχύστε το παιδί να ζητά βοήθεια. Δώστε στο παιδί παιχνίδια που του αρέσουν αλλά που αποτελούνται από δυο ή τρία ?έρη τα οποία το παιδί δε ?πορεί να συναρ?ολογήσει. Βάλτε ένα σνακ ή ένα παιχνίδι σε ένα ση?είο που το παιδί δε ?πορεί να το φτάσει ή σε ένα συρτάρι το οποίο ανοίγει δύσκολα ή είναι κλειδω?ένο. Περι?ένετε να ζητήσει βοήθεια ?ε οποιοδήποτε τρόπο.
?    Όπως και ?ε την αλληλεπίδραση, έτσι και ?ε την επικοινωνία μπορείτε να δη?ιουργείτε καταστάσεις για να δουλέψετε ?ε το παιδί, ?πορείτε ό?ως να εκ?εταλλεύεστε και οποιαδήποτε κατάσταση ?έσα στην η?έρα.
?    Σε παιδιά που έχουν λόγο, ?πορείτε να πείτε ?αζί τους τραγουδάκια και να στα?ατάτε ξαφνικά περι?ένοντας από το παιδί να πει την τελευταία λέξη ή τον τελευταίο στίχο.

ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ
?    Παρατηρείστε το πλαίσιο και τη χρονική στιγ?ή στην οποίο εκδηλώνεται η συ?περιφορά. Είναι πιθανό το παιδί να εκδηλώνει συχνότερα στερεοτυπίες όταν ο χρόνος του ή ο χώρος του δεν είναι δο?η?ένος.
?    Προσπαθήστε να απασχολείτε το παιδί ?ε ευχάριστες δραστηριότητες. Έτσι περιορίζετε το άγχος του άρα και την εκδήλωση στερεοτυπιών.
?    Οριοθετείστε χρονικά και χωρικά τη συ?περιφορά. Για παράδειγ?α, αν η στερεοτυπία ενός παιδιού είναι να τραβάει κλωστές από υφάσ?ατα, δώστε του λεκτικά ή οπτικοποιη?ένα να καταλάβει ότι ?πορεί να ξηλώνει κλωστές ?ια συγκεκρι?ένη ώρα ?έσα στην η?έρα, από ένα συγκεκρι?ένο ύφασ?α που θα του έχετε δώσει. Αν η στερεοτυπία είναι να χτυπάει αντικεί?ενα για να παραχθεί ήχος, επιτρέψτε του να το κάνει κάποια συγκεκρι?ένη ώρα στο δω?άτιό του.
?    Αντικαταστήστε ?ια στερεοτυπική συ?περιφορά σε ?ια πιο «κοινωνικά αποδεκτή». Για παράδειγ?α, αν ένα παιδί δαγκώνει αντικεί?ενα συνεχώς, ?πορείτε να του δώσετε ένα ?ικρό αντικεί?ενο σαν αυτά που δαγκώνουν τα ?ωρά όταν βγάζουν δόντια, το οποίο ?πορεί να το έχει πάνω του ανά πάσα στιγ?ή.
?    Μετατρέψτε ?ια στερεοτυπική συ?περιφορά/ε??ονή σε επιβράβευση. Αν σε ένα παιδί του αρέσει να παίζει ?ε ένα συγκεκρι?ένο αυτοκινητάκι ?πορείτε να το χρησι?οποιήσετε ως επιβράβευση λέγοντας «Πρώτα φαγητό, ?ετά αυτοκινητάκι».
?    Τα άτο?α ?ε αυτισ?ό λειτουργούν φτιάχνοντας ρουτίνες. Πολλές από αυτές είναι πολύ λειτουργικές και χρήσι?ες για το παιδί. Για παράδειγ?α, ?πορεί ένα παιδί που δεν έχει λόγο να φτιάξει ?ια ρουτίνα στην οποία θα χρησι?οποιεί ένα βιβλίο επικοινωνίας για να ζητήσει αυτό που θέλει, αντί να φωνάζει και να κλαίει. Υπάρχουν ό?ως ρουτίνες που ?πορεί να είναι εκτός από ?η λειτουργικές, επικίνδυνες ή ενοχλητικές. Σε αυτή την περίπτωση επε?βαίνου?ε στη ρουτίνα αλλάζοντας κάτι σε αυτήν. Είναι πιθανό το παιδί να αντιδράσει αρχικά και να αναστατωθεί αλλά ?ε την πάροδο του χρόνου θα προσαρ?οστεί. Για παράδειγ?α, ένα παιδί έχει φτιάξει ?ια ρουτίνα στην οποία πηγαίνει στο ?πάνιο και αδειάζει το σαπούνι στο πάτω?α. Σε αυτή την περίπτωση θα ?πορούσατε να παρέ?βετε στην ρουτίνα κλειδώνοντας την πόρτα του ?πάνιου και αφήνοντας το παιδί να ?πει ?όνο υπό την επίβλεψη ενήλικα. Εναλλακτικά θα ?πορούσατε να αντικαταστήσετε το υγρό σαπούνι ?ε ?ια πλάκα σαπουνιού.
?    Κάποιες συ?περιφορές ?πορεί να πάρουν τη ?ορφή ρουτίνας λόγω ?ιας συγκεκρι?ένης αντίδρασης του ενήλικα. Πολλά παιδιά επαναλα?βάνουν κάποιες ανεπιθύ?ητες συ?περιφορές γιατί τούς αρέσει η αντίδραση που αυτές προκαλούν (φωνές, αγκαλιά, έκφραση προσώπου κ.ά). Για το λόγο αυτό, καλό θα ήταν κάποιες φορές η αντίδραση του ενήλικα να είναι περιορισ?ένη ή ακό?α και να απουσιάζει τελείως, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις όπου αντιλα?βάνεστε ότι ?ια ανεπιθύ?ητη συ?περιφορά του παιδιού έχει ως σκοπό να προκαλέσει ?ια συγκεκρι?ένη αντίδραση.

ΦΑΓΗΤΟ
?    Κάθε παιδί έχει δικαίω?α να ?ην τρώει κάποια φαγητά. Σεβαστείτε το δικαίω?ά του αυτό και ?ην επι?ένετε αν διαπιστώσετε ότι ένα φαγητό πραγ?ατικά δεν του αρέσει.
?    Παρατηρείστε τι του αρέσει να τρώει και τι όχι και σε τι ?ορφή. Πολλά παιδιά προτι?ούν να τρώνε τα φαγητά σε ?ορφή κρέ?ας (αλεσ?ένα) είτε λόγω αισθητηριακού προβλή?ατος είτε λόγω ρουτίνας.
?    Δη?ιουργείστε ?ια ρουτίνα για το φαγητό. Δίνετε στο παιδί το φαγητό συγκεκρι?ένες ώρες και σε σταθερό χώρο.
?    Κρατείστε ?ια σταθερή στάση απέναντι στο παιδί. Δίνετε στο παιδί το ίδιο φαγητό που τρώτε κι εσείς και ?ην φτιάχνετε διαφορετικό φαγητό για εκείνο. Αν το παιδί συνδυάσει ότι κάθε φορά που δεν τρώει το φαγητό που υπάρχει στο τραπέζι θα του δίνεται εναλλακτικά το φαγητό που επιθυ?εί, τότε δεν έχει κανένα λόγο και κανένα κίνητρο να δοκι?άσει κάτι άλλο. Είναι πιθανότερο να δοκι?άσει ένα καινούριο φαγητό όταν πεινάει.
?    Επιβραβεύστε κάθε ?πουκιά που θα φάει από ένα καινούριο φαγητό. Δοκι?άστε να του δώσετε ?ια πολύ ?ικρή ?πουκιά στην αρχή κρατώντας παράλληλα ένα ?πισκότο ή κάτι που του αρέσει πολύ λέγοντάς του για παράδειγ?α «πρώτα ντο?άτα, ?ετά ?πισκότο». Μόλις το παιδί φάει τη ντο?άτα, του δίνετε α?έσως την επιβράβευση. Στην πορεία αυξάνετε τις ?πουκιές και αποσύρετε σιγά σιγά την επιβράβευση. Αν η ?έθοδος αυτή έχει αποτέλεσ?α επαναλάβετε την ίδια διαδικασία για κάθε καινούριο φαγητό. Μπορείτε επίσης να οπτικοποιήσετε τη διαδικασία χρησι?οποιώντας ένα πίνακα φαγητού ?ε κάρτες.

ΤΟΥΑΛΕΤΑ
?    Ξεκινήστε βγάζοντας την πάνα από το παιδί. Είναι πολύ ση?αντικό από την στιγ?ή που θα αφαιρέσετε την πάνα να ?ην την ξαναχρησι?οποιήσετε κατά την διάρκεια της ?έρας παρά ?όνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις.
?    Πηγαίνετε το παιδί στην τουαλέτα σε πολύ τακτά χρονικά διαστή?ατα στην αρχή και ση?ειώνετε τις ώρες. Σταδιακά αυξήστε το χρόνο που ?εσολαβεί και συνεχίστε να ση?ειώνετε τις ώρες. Αυτό θα σας δώσει ?ια εικόνα για τις ώρες και την συχνότητα που το παιδί πηγαίνει τουαλέτα.
?    Κάντε τον χρόνο παρα?ονής του παιδιού στην τουαλέτα ευχάριστο. Χρησι?οποιήστε κάποιο παιχνίδι, παρα?ύθι ή τραγούδι για να ?ειώσετε το άγχος του παιδιού.
?    Επιβραβεύετε αρχικά κάθε επιτυχη?ένη του προσπάθεια.
?    Η εκπαίδευση τουαλέτας ?πορεί να πάρει χρόνο γι? αυτό πριν ξεκινήσετε να είστε προετοι?ασ?ένοι για τυχόν «ατυχή?ατα», ενώ προσπαθήστε να παρα?ένετε ήρε?οι όταν αυτά συ?βαίνουν. Οι φωνές, ο θυ?ός ή η τι?ωρία δε θα βοηθήσουν το παιδί, αντίθετα θα το επιβαρύνουν ?ε πρόσθετο άγχος.
?    Στην περίπτωση που το παιδί εκδηλώνει έντονη άρνηση και δυσαρέσκεια κάθε φορά που το πηγαίνετε στην τουαλέτα, προσπαθήστε να παρατηρήσετε τι προκαλεί αυτή την αντίδραση. Μπορεί να είναι ο χώρος της τουαλέτας στον οποίο υπάρχουν ερεθίσ?ατα που ενοχλούν το παιδί (ήχοι, αντικεί?ενα ή ?υρωδιές) ή να είναι η ίδια η λεκάνη που προκαλεί φόβο και άγχος στο παιδί.
?    Για να διευκολύνετε το παιδί βάλτε ένα παιδικό καθισ?ατάκι στη λεκάνη και ένα σκα?νάκι στη βάση της για να ?πορεί το παιδί να ακου?πάει τα πόδια του.
?    Υπάρχουν παιδιά που παρουσιάζουν εντονότερες δυσκολίες στο να αποχωριστούν την πάνα και να εξοικειωθούν ?ε τη διαδικασία της τουαλέτας. Σε αυτή την περίπτωση η έκθεση πρέπει να γίνεται ακό?α πιο σταδιακά. Μπορείτε να χρησι?οποιήσετε αρχικά ένα γιογιό ή ακό?α και να βάζετε το παιδί να κάθεται στο γιογιό φορώντας την πάνα. Σιγά σιγά αφαιρέστε την πάνα και πλησιάστε το γιογιό πιο κοντά στην λεκάνη της τουαλέτας. Αδειάζετε κάθε φορά το γιογιό στην τουαλέτα παρουσία του παιδιού και επιβραβεύετε. Σταδιακά και αφού το παιδί έχει εξοικειωθεί ?ε τη διαδικασία αυτή, επιχειρήστε να κάνετε τη ?ετάβαση από το γιογιό στην λεκάνη.
?    Μπορείτε κι εδώ να χρησι?οποιείτε ?ια κάρτα για την τουαλέτα ή ένα αντικεί?ενο ?ετάβασης το οποίο το παιδί θα συνδέσει ?ε τη διαδικασία και το χώρο της τουαλέτας.
?    Κατά τη διάρκεια της νύχτας αποφεύγετε να δίνεται στο παιδί πολλά υγρά πριν κοι?ηθεί και ελέγχετε συστη?ατικά το παιδί καταγράφοντας κι εδώ τις ώρες των «ατυχη?άτων» στη διάρκεια του ύπνου. Αν δείτε ότι τα «ατυχή?ατα» συ?βαίνουν ?ια σταθερή ώρα τη νύχτα, επιχειρήστε να ξυπνάτε το παιδί 10-15 λεπτά νωρίτερα και να το οδηγείτε στην τουαλέτα.