↑ Επιστροφή σε Εγκεφαλική παράλυση

Μορφές και αιτιολογία

Τα παιδιά με εγκεφαλική παράλυση δεν παρουσιάζουν όλα όμοιες δυσκολίες, επειδή η βλάβη δεν βρίσκεται πάντα στο ίδιο σημείο του εγκεφάλου. Για αυτό το λόγο έχει λεχθεί πως η εγκεφαλική παράλυση είναι διαφορετική σε κάθε παιδί. Ωστόσο, τα παιδιά στα οποία η βλάβη εντοπίζεται στην ίδια περιοχή παρουσιάζουν κοινά χαρακτηριστικά.

Τα κοινά αυτά χαρακτηριστικά είναι ταξινομημένα σε τρείς μεγάλες κατηγορίες ή μορφές, όπως συνηθέστερα ονομάζονται: τη σπαστικότητα, την αθέτωση και την αταξία. Ο τρόμος και η υπερκινητικότητα είναι μορφές με σημαντικά μικρότερη συχνότητα. Συνήθως συναντάμε παιδιά με μικτή μορφή, δηλαδή ένα είδος συνδυασμού αυτών των μορφών.
Πολλά παιδιά με εγκεφαλική παράλυση τους πρώτους μήνες της ζωής τους είναι υποτονικά (χαλαρά), αλλά μπορεί και να μη δημιουργούν καμία υποψία για τη δημιουργημένη ήδη, από τη γέννηση κατάσταση. Κάποια άλλα, σοβαρά επηρεασμένα, μπορεί να έχουν είτε έντονη υπερτονία είτε κυμαινόμενο μυϊκό τόνο, από υπερτονία σε υποτονία. Η σπαστικότητα ή οι ασυντόνιστες κινήσεις παρουσιάζονται προοδευτικά.
Σπαστικότητα: Η βλάβη εντοπίζεται στα εγκεφαλικά ημισφαίρια.
Το παιδί παρουσιάζει μυϊκή υπερτονία, με αποτέλεσμα ολόκληρο το σώμα του ή ένα μέρος του να είναι άκαμπτο ή δύσκαμπτο. Οι κινήσεις του είναι αργές και η αποτελεσματικότητά τους εξαρτάται από το βαθμό της σπαστικότητας, που είναι διαφορετικός σε κάθε παιδί. Συχνά η θέση του κεφαλιού του προκαλεί αφύσικες θέσεις σ? ολόκληρο το σώμα του. Π.χ. εάν γυρίσει το κεφάλι του προς τα δεξιά, τότε το δεξί του χέρι θα τεντώσει και το αριστερό του θα λυγίσει, άσχετα από τη δική του επιθυμία. Εάν θελήσει να λυγίσει το δεξί του χέρι π.χ. για να το φέρει προς το στόμα και να φάει, τότε το κεφάλι του θα γυρίσει από την άλλη πλευρά, επειδή το χέρι που βρίσκεται σε κάμψη «βλέπει» πάντα το πίσω μέρος του κεφαλιού του παιδιού. Το αντανακλαστικό αυτό παρουσιάζεται και στις άλλες μορφές.
Η σπαστικότητα του παιδιού γίνεται περισσότερο έντονη όταν το κινούν ξαφνικά, όταν είναι ανήσυχο και γενικά ερεθισμένο από ευχάριστη ή δυσάρεστη αιτία ή όταν βρίσκεται σε ορισμένες θέσεις. Αυξάνεται, δηλαδή, η τάση του να εκτείνεται, όταν αφήνεται ανάσκελα σε μια επίπεδη επιφάνεια, ενώ αυξάνεται η τάση του να κάμπτεται, όταν τοποθετείται μπρούμυτα.
Το παιδί με σπαστικότητα δεν έχει ισορροπία και γι? αυτό δεν κινείται από τη θέση του για να μην πέσει. Με την ακινησία γίνεται ακόμα πιο δυσκίνητο και δύσκαμπτο. Η παγκοσμίου φήμης φυσικοθεραπεύτρια Berta Bobath ανέφερε χαρακτηριστικά, σε μετεκπαιδευτικό σεμινάριο που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα το 1978 πως, όταν ρώτησε κάποτε ένα κοριτσάκι με σπαστικότητα γιατί δεν προσπαθεί να κινηθεί, πήρε αυτή την απάντηση : «Γιατί φοβάμαι το φόβο που νιώθω, όταν νομίζω πως θα πέσω!».
Αθέτωση: Η βλάβη εντοπίζεται στα βασικά γάγγλια του εγκεφάλου.
Αθέτωση σημαίνει στην κυριολεξία ασυντόνιστες κινήσεις. Η λέξη χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1871 από τον Hammond, ο οποίος τη δημιούργησε από τη δική μας λέξη «θέση» και το στερητικό άλφα. («όχι-θέσις» και κατά την Αγγλική μετάφραση «no fixed posture»)
Τα παιδιά με αθέτωση κινούνται υπερβολικά. Οι αθετωσικές κινήσεις είναι αθέλητες, συστροφικές, επαναλαμβανόμενες κινήσεις των άνω και κάτω άκρων ή μόνο της παλάμης και των δακτύλων των ποδιών ή συσπάσεις των μυών του προσώπου. Γίνονται περισσότερο έντονες, όταν το παιδί προσπαθεί να κάνει κάτι ή βρίσκεται σε έξαψη.
Η ισορροπία των παιδιών αυτών είναι φτωχή και πέφτουν εύκολα. Συχνά, η ομιλία τους δεν είναι κατανοητή (κυρίως, επειδή μιλούν την ώρα της εισπνοής και δεν μπορούν να ελέγξουν τις κινήσεις της γλώσσας τους), με αποτέλεσμα να δυσκολεύονται να επικοινωνήσουν.
Σπάνια συναντάει κανείς παιδιά με αμιγή αθέτωση. Συνήθως παρουσιάζουν σπαστικότητα με στοιχεία αθέτωσης, αθέτωση με στοιχεία σπαστικότητας ή αυξομειούμενο μυικό τόνο και αθέτωση με αταξικά στοιχεία.
Αταξία: Η βλάβη εντοπίζεται στην παρεγκεφαλίδα.
Τα παιδιά με αταξία παρουσιάζουν χαρακτηριστική διαταραχή στην ισορροπία. Τα πρώτα χρόνια της ζωής τους είναι υποτονικά και δυσκολεύονται να καθήσουν και να σταθούν. Πέφτουν συχνά και χρησιμοποιούν τα χέρια τους πολύ αδέξια. Τα βήματά τους χαρακτηρίζονται από αστάθεια. Oταν περπατήσουν, φέρνουν το κορμί τους προς τα εμπρός και κάνουν βήματα με ανοιχτά πόδια, προκειμένου να διατηρήσουν την ισορροπία τους.
Όταν ένα παιδί με αταξία απλώσει το χέρι του για να πιάσει ένα αντικείμενο, ξεπερνάει το στόχο του ή δεν τον φθάνει.
Αμιγής αταξία είναι σπάνια. Συνήθως υπάρχει με σπαστικότητα ή αθέτωση ή και τα δύο μαζί.
Οι τρεις αυτοί τρόποι με τους οποίους εκδηλώνεται η εγκεφαλική παράλυση στα παιδιά δεν επηρεάζουν εξίσου τα διάφορα μέρη του σώματός τους. Ανάλογα με τα μέρη τους σώματος που προσβάλλονται η κατάσταση χαρακτηρίζεται ως ημιπληγία, διπληγία, τετραπληγία, μονοπληγία, παραπληγία και τριπληγία.
Ημιπληγία : Ονομάζεται η κατάσταση κατά την οποία είναι επηρεασμένη η αριστερή ή η δεξιά πλευρά του σώματος του παιδιού. Στην κυριολεξία όμως, δυσκολεύεται ολόκληρο το σώμα του, επειδή η μη επηρεασμένη πλευρά αναγκάζεται να λειτουργεί υπέρμετρα. Το πόδι είναι συνήθως σε πλεονεκτικότερη θέση από το χέρι.
Ο τόνος των μυών είναι κυρίως σπαστικής μορφής, αλλά μερικά παιδιά μπορεί ν? αναπτύξουν αργότερα αθετωσικές κινήσεις των άκρων.
Διπληγία : Στην περίπτωση αυτή είναι επηρεασμένο ολόκληρο το σώμα του παιδιού, αλλά τα πόδια του περισσότερο από τα χέρια. Κάποιες φορές, τα χέρια μοιάζουν να μην έχουν καμία δυσκολία. Στην κατηγορία αυτή τα παιδιά έχουν σχεδόν αποκλειστικά σπαστικότητα, αν και μερικά απ? αυτά μπορεί να εμφανίζουν και ελαφρές αθετωσικές κινήσεις των άκρων.
Τόσο τα παιδιά με ημιπληγία, όσο και αυτά με διπληγία συνήθως περπατούν, αν και μερικά θα χρειασθούν βοηθήματα.
Τετραπληγία : Είναι επηρεασμένο oλόκληρο το σώμα του παιδιού, αλλά τα χέρια του και ο κορμός του περισσότερο έντονα ή εξίσου. Η κατανομή της αναπηρίας είναι συνήθως πολύ ασύμμετρη, δηλαδή η μια πλευρά του σώματός του διαφέρει από την άλλη.
Τα παιδιά με τετραπληγία μπορεί να έχουν οποιαδήποτε μορφή εγκεφαλικής παράλυσης, αλλά συχνότερα μικτή μορφή. Τα τελευταία χρόνια έχει μειωθεί ο αριθμός των παιδιών που παρουσιάζει σοβαρές τετραπληγίες, πιθανόν γιατί υπάρχουν καλύτερες συνθήκες τοκετού, ανάνηψης και νοσηλείας νεογνών.
Μονοπληγία, Παραπληγία και Τριπληγία: Έχει επηρεασθεί μόνο το ένα μέλος του σώματος του παιδιού ή μόνο τα πόδια ή τα πόδια και το ένα χέρι. Οι περιπτώσεις αυτές είναι σπάνιες. Συνήθως τα παιδιά αυτά έχουν αντίστοιχα ημιπληγία, διπληγία ή τετραπληγία, έστω κι αν δεν είναι ορατές.
Με την ύπαρξη όλων αυτών των διαφορών γίνεται φανερό πως κάθε παιδί με εγκεφαλική παράλυση είναι μοναδικό, όπως άλλωστε είναι μοναδικό και ως ανεπανάληπτη ανθρώπινη ύπαρξη.
ΚΡΙΣΙΜΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ
«…Είναι από εκείνους τους ανθρώπους που δεν έχουν ανάγκη από εκατομμύρια, αλλά από μια απάντηση στα ερωτήματά τους».
F. Dostoievski «Αδελφοί Καραμαζώφ»
To απεγνωσμένο «Γιατί» που βγαίνει από τα χείλη και τις καρδιές των γονέων, όταν πεισθούν για τη διάγνωση, δεν περιμένει κάποια μεταφυσική απάντηση. Απαιτεί αυτήν που θα τους βοηθήσει ν? αντιληφθούν τις ευθύνες, εάν υπάρχουν, για την κατάσταση του παιδιού τους και ποιούς βαρύνουν.
Φυσικά, οι γονείς έχουν αναφαίρετο δικαίωμα να μάθουν. Ομως, όχι σπάνια, ακόμα και σήμερα, παραμένει άγνωστη η αιτία της εγκεφαλικής παράλυσης. Ο δρόμος της γνώσης των παραγόντων που οδήγησαν στη γέννηση ενός παιδιού με εγκεφαλική παράλυση είναι μάταιος, όταν έχει ως στόχο την επίρριψη ευθυνών. Έχει λίγη αξία να γνωρίζουμε αν έγινε κάποιο λάθος, από ποιόν, πού και πότε. Αν όμως, οδηγεί στην πρόληψη, είναι πολύτιμος, γιατί σώζει τα μελλοντικά θύματα της εγκεφαλικής παράλυσης.
Οι παράγοντες που προκαλούν εγκεφαλική παράλυση είναι πολλοί. Μπορούμε όμως, να τους κατατάξουμε σε τρείς μεγάλες κατηγορίες: σ? αυτούς που επεμβαίνουν καθοριστικά στην ανάπτυξη του εγκεφάλου κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, την ώρα του τοκετού ή και μετά από αυτόν, μέχρι την ηλικία των 3 ετών περίπου.
Οι παράγοντες που επενεργούν κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης ονομάζονται προγεννητικοί και επηρεάζουν την έγκυο γυναίκα ή το έμβρυο μέχρι την 28η εβδομάδα. Οσοι επιδρούν στην έγκυο ή το έμβρυο μετά την 28η εβδομάδα και στο νεογνό μέχρι και την 7η ημέρα της ζωής του ονομάζονται περιγεννητικοί και αυτοί που μπορούν να βλάψουν τον εγκέφαλο του νεογνού μετά την 7η ημέρα, μέχρι και το τρίτο έτος της ηλικίας του ονομάζονται μεταγεννητικοί.
Προγεννητικοί αιτιολογικοί παράγοντες
Η μεγάλη πρόοδος της Μαιευτικής τα τελευταία χρόνια διέλυσε την πλάνη πως ο τοκετός είναι αυτός που ευθύνεται, κυρίως, για τη βλάβη που έχουν υποστεί στον εγκέφαλό τους τα παιδιά με εγκεφαλική παράλυση. Ετσι διαλύθηκε και η ελπίδα, πως η πρόοδος της Μαιευτικής θα μειώσει σημαντικά τις γεννήσεις αυτών των παιδιών.
Είναι αλήθεια, ότι η μικρή απόσταση που χωρίζει την ενδομήτρια από την εκτός μήτρας ζωή δεν είναι πάντα εύκολο να διανυθεί. Αλλά είναι εξίσου αλήθεια, ότι το έμβρυο είναι ιδιαίτερα τρωτό μέσα στη μητρική κοιλότητα. Οι ψυχρές στατιστικές θεωρούν τους παράγοντες που επιδρούν κατά την περίοδο της εγκυμοσύνης υπεύθυνους για το 38-40% των γεννήσεων παιδιών με εγκεφαλική παράλυση. Εξάλλου, και η συχνότητα του εμβρυϊκού θανάτου κατά την προγεννητική περίοδο είναι 2-3 φορές μεγαλύτερη από αυτή κατά τον τοκετό και τη νεογνική περίοδο.
Κυριότεροι αιτιολογικοί παράγοντες σ? αυτήν την περίοδο θεωρούνται οι συγγενείς δυσπλασίες του εγκεφάλου, οι ενδομήτριες λοιμώξεις, η ενδομήτρια ανοξία και τα ενδομήτρια αγγειακά επεισόδια.
Συγγενείς δυσπλασίες του εγκεφάλου ή εγκεφαλικές δυσγενέσεις:
Είναι γνωστό ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι ένα ασύλληπτα πολύπλοκο όργανο που προκαλεί θαυμασμό και δέος. Αποτελείται από δεκάδες δισεκατομμύρια κύτταρα, όσα περίπου αστέρια έχει ο γαλαξίας μας. Αλλά κάποιες φορές, άγνωστο για ποιό λόγο, είναι δυνατό η κατασκευή του να μην είναι άρτια, να υπάρχει δηλαδή κατασκευαστική διαφοροποίηση, λανθασμένη κυτταροαρχιτεκτονική διάπλαση. Πολλές φορές οι καταστάσεις αυτές δεν εντοπίζονται, ακόμα και με απεικονιστικές εξετάσεις. Χαρακτηριστικά αναφέρεται πως σ? ένα ποσοστό 30% των παιδιών με εγκεφαλική παράλυση, η αιτιολογία θεωρείται άγνωστη.
Ενδομήτριες ή συγγενείς λοιμώξεις: Το έμβρυο κινδυνεύει να προσβληθεί από λοιμώξεις καθ? όλη τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και ιδιαίτερα τους πρώτους μήνες της.
Ο παθογόνος μικροοργανισμός είναι δυνατό να μεταδοθεί στο έμβρυο με τρεις τρόπους:
- Διαπερνώντας τον πλακούντα. Απαραίτητη προυπόθεση για τη λοίμωξη του εμβρύου είναι η λοίμωξη της μητέρας.
- Εισδύοντας από το γεννητικό σωλήνα, όταν υπάρχει ρήξη των υμένων.
- Κατά τη διάρκεια του τοκετού, εάν το έμβρυο έρθει σε επαφή με μολυσμένες εκκρίσεις από το αίμα και τα κόπρανα της μητέρας.
Κυριότερες λοιμώξεις από τις οποίες κινδυνεύει το έμβρυο είναι η ερυθρά, ο κυτταρομεγαλοϊός, η τοξοπλάσμωση, ο ιός του απλού έρπητα, η ανεμοβλογιά, η σοβαρή γρίππη και η ιλαρά.
α) Ερυθρά
Υπολογίζεται ότι περίπου ένα 10% των Ελληνίδων μπορεί να προσβληθεί από τον ιό, είτε επειδή δεν έχει νοσήσει ή δεν έχει εμβολιασθεί. Επειδή όμως, το ιστορικό της νόσησης από ερυθρά δεν είναι ποτέ αξιόπιστο, κάθε εξάνθημα παρόμοιο μ? εκείνο της ερυθράς θεωρείται ύποπτο, μέχρι ν? αποδειχθεί το αντίθετο. Ο έλεγχος γίνεται εργαστηριακά μέσα στην πρώτη εβδομάδα από την έκθεση στη λοίμωξη, με προσδιορισμό τίτλου αντισωμάτων. Αργότερα μπορεί να γίνει μόνο σε εξειδικευμένα Κέντρα.
Η έγκυος δεν μπορεί να εμβολιασθεί κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Δεν κινδυνεύει να προσβληθεί από τον ιό, εάν κάποιος από το περιβάλλον της έχει υποστεί εμβολιασμό, αλλά είναι δυνατό να νοσήσει στην περίπτωση που κάποιο παιδί έχει προσβληθεί, έστω κι αν δεν έχει εκδηλωθεί σ? αυτό η λοίμωξη. Αυτό συμβαίνει, γιατί ο ιος χρειάζεται περίπου 15 ημέρες επώασης. Ο φόβος των ανεκδήλωτων λοιμώξεων είναι η κύρια αιτία για την οποία απαγορεύεται η είσοδος των παιδιών στα Μαιευτήρια.
Ο κίνδυνος να γεννηθεί παιδί με πολλαπλές ελλείψεις, εάν η μητέρα νοσήσει κατά τον 1ο μήνα της εγκυμοσύνης, είναι 50% περίπου, 20% εάν νοσήσει κατά τον 2ο μήνα και 7-10% κατά τον 3ο μήνα και αφορά μόνο στην ακοή του νεογνού.
β) Κυτταρομεγαλοϊός ( ΗCMV )
Ο παθογόνος αυτός μικροοργανισμός προκαλεί τη συχνότερη συγγενή, ιογενή λοίμωξη, με 6-34 προσβεβλημένα νεογνά σε κάθε 1.000 γεννήσεις.
Και σ? αυτή την περίπτωση επικίνδυνη είναι, κυρίως, η λοίμωξη της μητέρας, αλλά σ? ένα υψηλό ποσοστό του γυναικείου πληθυσμού στην Ελλάδα (60-90%) υπάρχουν αντισώματα. Τα περισσότερα άτομα με αντισώματα κυτταρομεγαλοϊού, είχαν προηγούμενη λοίμωξη.
Ο ιός μεταφέρεται, συνήθως, με κατευθείαν επαφή ανθρώπου σε άνθρωπο. Όσοι έχουν προσβληθεί απεκκρίνουν τον ιό στα ούρα, στο σάλιο, στο σπέρμα, στις εκκρίσεις του τραχήλου της μήτρας ή στο μητρικό γάλα. Η σεξουαλική δραστηριότητα συμβάλλει ουσιαστικά στη μεταφορά του ιού, αλλά έχει αποδειχθεί ότι μεταφέρεται και μεταξύ των μελών μιας οικογένειας ή μεταξύ παιδιών που βρίσκονται σε περιβάλλον ομαδικής παιδικής φροντίδας. Στις Ηνωμένες Πολιτείες αρκετές επιδημιολογικές μελέτες βεβαιώνουν υψηλές αναλογίες εκκρίσεων κυτταρρομεγαλοιού μεταξύ παιδιών σε κέντρα ημερήσιας ομαδικής φροντίδας και ιδιαίτερα μεταξύ των νηπίων. Αυτά τα παιδιά μεταφέρουν τον ιό στα παιδιά που παίζουν μαζί τους, στους γονείς τους και στους ανθρώπους που τα φροντίζουν (Bale & Murph).
Ο κυτταρομεγαλοϊός προκαλεί ενδομήτρια καθυστέρηση της ανάπτυξης (21-50%). Απώτερη επιπλοκή αυτής της λοίμωξης είναι η εγκεφαλική παράλυση, αλλά και άλλες σοβαρές καταστάσεις, όπως η επιληψία, η διανοητική υστέρηση, η κώφωση κι αυτός ο θάνατος.
γ) Τοξοπλάσμωση
Η τοξοπλάσμωση είναι ασθένεια που προκαλείται από κάποιο παράσιτο που βρίσκεται συχνά στα άψητα κρέατα και στα περιττώματα της γάτας.
Εάν η έγκυος προσβληθεί από τοξοπλάσμωση τους πρώτους 3 μήνες της εγκυμοσύνης μπορεί να προκληθεί βλάβη στον εγκέφαλο του εμβρύου, υδροκέφαλος, επιληψία ή πρόβλημα στα μάτια και στα αυτιά του.
Πιστεύεται πως μία στις τρεις ή τέσσερες γυναίκες έχει προσβληθεί από τοξοπλάσμωση κάποια στιγμή στη ζωή της και έχει αποκτήσει ανοσία. Η εξέταση αίματος μπορεί να το αποδείξει. Σημαντικό ποσοστό γυναικών στην Ελλάδα έχει κίνδυνο να νοσήσει, εάν εκτίθεται στη μόλυνση.
Εάν η έγκυος δεν έχει ανοσία στην τοξοπλάσμωση, θα πρέπει να τρώει μόνο καλοψημένο κρέας και ν? αποφεύγει οποιαδήποτε επαφή με γάτες και ιδιαίτερα νεαρές. Η προφύλαξη αυτή επιβάλλεται, γιατί η περιποίηση και το χάϊδεμα της γάτας μπορεί να μολύνει την έγκυο, καθώς, όταν η γάτα είναι μολυσμένη, απεκκρίνει με τα κόπρανά της ωοκύστεις, οι οποίες είναι δυνατό να διατηρηθούν στο περιβάλλον μέχρι ένα χρόνο και να ενεργοποιηθούν μόλις βρεθούν σε κατάλληλες συνθήκες υγρασίας. Εάν η ίδια η έγκυος έχει στο σπίτι της γάτα πρέπει να της κάνει κτηνιατρικό έλεγχο για τοξοπλάσμωση, να την απομονώσει από άλλες γάτες, να την ταϊζει «ξηρά τροφή» και να μην αδειάζει η ίδια το κουτί με τις ακαθαρσίες.
Είναι όμως δυνατό, η έγκυος να μολυνθεί από ωοκύστεις που έχουν ωριμάσει ακόμα και σκαλίζοντας τον κήπο της ή τρώγοντας λαχανικά που δεν έχουν πλυθεί αρκετά.
δ) Ιός Απλού Ερπητα.
Ο ιός του Απλού Ερπητα διακρίνεται σε 2 τύπους:
- Σ?αυτόν που εντοπίζεται συνήθως στο στόμα, στη μύτη, στα βλέφαρα, στα χείλη κ.λ.π. (HSV-1) και
- Σ? αυτόν που εντοπίζεται κυρίως στην περιοχή των γεννητικών οργάνων (HSV-2).
Δεν είναι αποδεδειγμένο, εάν ο ιός περνά τον πλακούντα. Νεώτερες έρευνες υποστηρίζουν πως η λοίμωξη είναι δυνατή και δια μέσου του πλακούντα και ακόμα δια μέσου του μητρικού γάλακτος, αν και η δεύτερη εκδοχή αμφισβητείται σοβαρά. Δεν είναι γνωστό, τί ποσοστό παιδιών μολύνεται, όταν η μητέρα πάσχει. Τα περισσότερα όμως, από τα μισά παιδιά απ? αυτά που μολύνονται από τον ιό τη στιγμή της γέννησης, πεθαίνουν ή παθαίνουν σοβαρές βλάβες.
Σ? ένα ποσοστό 75% περίπου, το έμβρυο μολύνεται κατά τη δίοδό του από το γεννητικό σωλήνα. Γι? αυτό, όταν η μητέρα έχει έρπητα των έξω γεννητικών οργάνων, συστήνουν καισαρική τομή και μάλιστα όχι αργότερα από 4-6 ώρες μετά τη ρήξη του θηλακίου. Η νόσος αναφέρεται στα νοσήματα που μεταδίδονται με τη σεξουαλική επαφή.
Η μόλυνση από τον έρπητα των έξω γεννητικών οργάνων επιφέρει, σε όλα σχεδόν τα παιδιά που επιζούν, ερπητική εγκεφαλίτιδα, δηλαδή μόνιμες νευρολογικές διαταραχές. Η πρόληψη της νεογνικής ερπητικής εγκεφαλίτιδας συνίσταται κυρίως, στην πρόληψη του έρπητα των έξω γεννητικών οργάνων, αλλά και του προσώπου. Ο επιχείλιος έρπητας της μητέρας είναι δυνατό να μεταδοθεί στο νεογνό, αλλά ο κίνδυνος θεωρείται μικρός.
Τη σπουδαιότητα της πρόληψης του ιού εκφράζει με τις συστάσεις της η Αμερικανική Παιδιατρική Ακαδημία, η οποία μεταξύ άλλων αναφέρει:
- Σε κάθε προληπτική εξέταση της εγκύου είναι καλό να εξετάζεται και το ενδεχόμενο έρπητα των έξω γεννητικών οργάνων.
- Γυναίκες με υποτροπιάζοντα έρπητα των έξω γεννητικών οργάνων πρέπει να ελέγχονται εργαστηριακά για ενεργό λοίμωξη τις τελευταίες 6 εβδομάδες της εγκυμοσύνης.
- Η έγκυος, της οποίας ο σύζυγος νόσησε από έρπητα των γεννητικών οργάνων, οφείλει να παρακολουθείται η ίδια αυστηρά και να απέχει κάθε σεξουαλικής επαφής.
- Σε κάθε γυναίκα που πάσχει από ενεργό λοίμωξη του έρπητα των έξω γεννητικών οργάνων κατά το χρόνο του τοκετού, συνιστάται τοκετός με καισαρική τομή.
- Σε περίπτωση υποψίας ύπαρξης έρπητα των έξω γεννητικών οργάνων της εγκύου κατά τον τοκετό, το νεογνό πρέπει να παρακολουθείται σε ειδικό τμήμα για δύο τουλάχιστον εβδομάδες και εάν εμφανισθούν τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της νόσου ν? απομονωθεί αμέσως.
- Εάν η μητέρα νεογέννητου νοσήσει από επιχείλιο έρπητα, επειδή ο χωρισμός μητέρας και παιδιού δημιουργεί προβλήματα -παρόλο που θεωρητικά είναι η καλύτερη λύση- συνιστάται να πλένει η μητέρα πολύ καλά τα χέρια της, να φοράει μάσκα και να μη φιλάει το μωρό της.
- Εφ?όσον κάποιο άτομο του νοσηλευτικού προσωπικού του Μαιευτηρίου εμφανίσει επιχείλιο έρπητα, το καλύτερο μέτρο προφύλαξης είναι η απομάκρυνσή του από το χώρο, μέχρι την αποθεραπεία του. Διαφορετικά, συνιστώνται γάντια και χρήση μάσκας στο πρόσωπο. (Αναφέρεται από τους Γ. Τσαλμακλή και Θ. Θωμαίδη.)
ε) Ανεμοβλογιά
Η μεταδοτικότητα της ανεμοβλογιάς είναι πολύ μεγάλη, αλλά οι γυναίκες στην αναπαραγωγική ηλικία είναι άνοσες σε ποσοστό 90% περίπου.
Ο κίνδυνος για το έμβρυο, όταν η έγκυος νοσήσει, εξαρτάται από τη χρονική περίοδο που προκλήθηκε η λοίμωξη. Θεωρητικά, τους πρώτους μήνες ο ιός μπορεί να προσβάλλει το έμβρυο και ενδεχομένως να προκαλέσει συγγενείς αναπηρίες ή η έγκυος να αποβάλλει, αλλά αναφέρονται ελάχιστες παρόμοιες περιπτώσεις.
Ο κίνδυνος για το νεογνό είναι πολύ μεγαλύτερος, εάν η έγκυος εμφανίσει εξάνθημα τις τελευταίες ημέρες της κύησης.
στ) Γρίππη
Οι περαστικές και εποχιακές γρίππες, που χαρακτηρίζονται απλώς από κρυολόγημα, καταρροή και λαρυγγίτιδα δεν επηρεάζουν τη συνέχιση της εγκυμοσύνης και την υγεία του εμβρύου.
Διαφορετική είναι αντίθετα, η περίπτωση των σοβαρών και μεγάλων επιδημιών γρίππης. Παρά το γεγονός ότι υπάρχουν λίγες ενδείξεις ότι ο ιός περνά τον πλακούντα, έχουν περιγραφεί βλάβες του εμβρύου που αποδίδονται στη νόσηση της μητέρας απο γρίππη. Ενοχοποιητικές ενδείξεις προέρχονται από επιδημιολογικές μελέτες, καθώς αναφέρουν συχνότερη γέννηση παιδιών με χαμηλό βάρος γέννησης.
Είναι σωστό οι γυναίκες που εγκυμονούν ν? αποφεύγουν την επαφή με άτομα που νοσούν.
ζ) Ιλαρά
Συνήθως προκαλεί αποβολή. Σποραδικές όμως, μελέτες την έχουν συνδέσει και με συγγενείς ανωμαλίες.
Εξαιτίας των σοβαρών επιπτώσεων των συγγενών λοιμώξεων στο έμβρυο, επιβάλλεται τα νέα κορίτσια να εμβολιάζονται, εάν δεν έχουν νοσήσει, και η έγκυος ν? αποφεύγει να εκτίθεται σε παθογόνους μικροοργανισμούς. Ακόμα, η έγκυος πρέπει να ελέγχεται προληπτικά με ειδικές εξετάσεις, για να γνωρίζει εάν προφυλάσσεται με αντισώματα, ώστε να μην ανησυχεί άδικα.
Ενδομήτρια ανοξία: Είναι κακή οξυγόνωση του εγκεφάλου του εμβρύου και συμβαίνει συνήθως το τελευταίο τρίμηνο της εγκυμοσύνης. Οφείλεται σε ανεπάρκεια του πλακούντα, η οποία συνήθως δεν εντοπίζεται.
Ενδομήτρια αγγειακά επεισόδια (έμφρακτα): Οφείλονται σε έμβολα από τον πλακούντα που εισέρχονται στην κυκλοφορία του εμβρύου, δια του ομφαλίου λώρου. Αποφράσσουν ένα ή περισσότερα αγγεία του εγκεφάλου, με αποτέλεσμα συνήθως ημιπληγία, η οποία δεν είναι ορατή τη στιγμή της γέννησης.
Περιγεννητικοί αιτιολογικοί παράγοντες
Παράγοντες που προκαλούν εγκεφαλική παράλυση «περί τον τοκετό» θεωρούνται η ασφυξία του εγκεφάλου, οι ισχαιμικές ή αιμορραγικές βλάβες κι ο νεογνικός πυρηνικός ίκτερος. Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνεται και κάθε παράγοντας που μπορεί να προκαλέσει πρόωρο τοκετό ή γέννηση δυσώριμων νεογνών (Βάρος γέννησης κάτω από 2.500 gr.).
Ασφυξία του εγκεφάλου : Η ασφυξία του εγκεφάλου αποτελεί την κυριότερη αιτία νευρολογικών βλαβών κατά την περιγεννητική περίοδο, αλλά μόνο ένας περιορισμένος αριθμός παιδιών με εγκεφαλική παράλυση (6-15 % ) έχει ως σαφή αιτιολογία την περιγεννητική ασφυξία. Κι αυτό σε αντίθεση με την εντύπωση που, μέχρι πρόσφατα, είχε επικρατήσει, πως η ασφυξία του εγκεφάλου ήταν η κύρια αιτία της εγκεφαλικής βλάβης.
Ισχαιμικές-αιμορραγικές βλάβες : Αποτελούν τη δεύτερη συχνότερη αιτία εγκεφαλικών βλαβών στο νεογνό κατ? αυτή την περίοδο. Μπορεί να προκληθούν από μηχανικές αιτίες, όπως η παράταση του τοκετού, η κακή θέση του εμβρύου κατά τον τοκετό, η μηχανική απόφραξη των αναπνευστικών οδών, η πρόωρη αποκόλληση του πλακούντα, η κάκωση του κεφαλιού κ.λ.π. Η πλέον συνηθισμένη αιτία κάκωσης του κεφαλιού του νεογέννητου είναι αυτή που μπορεί να προκαλέσει ο εμβρυουλκός, στην περίπτωση που υπάρχει δυσαναλογία μεταξύ του κεφαλιού του νεογέννητου και της πυέλου της μητέρας.
Νεογνικός πυρηνικός ίκτερος: Ο νεογνικός πυρηνικός ίκτερος είναι σπάνιος πλέον, επειδή αντιμετωπίζεται αποτελεσματικότερα η υπερχολερυθριναιμία του νεογνού. Αυτός είναι κι ο λόγος που σχεδόν, δεν συναντάμε πλέον παιδιά με χορειοαθέτωση, για την οποία ο νεογνικός πυρηνικός ίκτερος ήταν η κυριότερη αιτία. Η ανεπάρκεια του ενζύμου G6PD (που είναι κληρονομική και αφορά στο 4% του πληθυσμού) δημιουργεί προϋποθέσεις για πυρηνικό ίκτερο. Τα μωρά που έχουν έλλειψη του ενζύμου απαγορεύεται να εισπνέουν ατμούς ναφθαλίνης, όπως και οι μητέρες τους, κατά το χρονικό διάστημα που τα θηλάζουν.
Γέννηση πρόωρων νεογνών: Τα πρόωρα νεογνά αποτελούν το 35% περίπου των περιπτώσεων παιδιών με εγκεφαλική παράλυση.
Με τη λέξη πρόωρο δεν εννοείται μόνο το νεογνό που γεννήθηκε πριν να συμπληρώσει τον κανονικό κύκλο κύησης, αλλά και το τελειόμηνο με βάρος γέννησης κάτω από 2.500gr ( δυσώριμο ).
α) Μονάδες Εντατικής Νοσηλείας
Τα τελευταία 25 χρόνια, η δημιουργία Μονάδων Εντατικής Νοσηλείας για τα νεογνά συνέβαλε στη μείωση της θνησιμότητας των νεογνών με μικρό βάρος γέννησης, αλλά και των σοβαρών εγκεφαλικών βλαβών σ? αυτά που επιζούν, χωρίς ν? αποκλείεται κάποια πρόωρα να παρουσιάσουν βαρύτερες αναπηρίες. Δυστυχώς, οι Μονάδες αυτές, επειδή είναι πολυδάπανες είναι ελάχιστες και ως εκ τούτου και τα αποτελέσματα από τις υπηρεσίες τους περιορισμένα.
Από μελέτες άλλων χωρών φαίνεται πως κατά προσέγγιση, στα 20 υγιή παιδιά που επιβιώνουν από τις Μονάδες Εντατικής Νοσηλείας Νεογνών, υπάρχει και ένα με νευρολογικά προβλήματα.
Συγκεκριμένα, υπάρχουν ενδείξεις ότι έχουν σχετικά αυξηθεί τα τελευταία χρόνια τα παιδιά με σπαστική διπληγία, ακριβώς, επειδή επιζούν περισσότερα πρόωρα πολύ χαμηλού βάρους ( η σπαστική διπληγία παρουσιάζεται συνηθέστερα σ? αυτά τα παιδιά ). Υποστηρίζεται ακόμα, πως υπάρχουν περισσότερα παιδιά με μικρότερες δυσκολίες, όπως αυτές που έχουν σχέση με την κατανόηση και αναπαραγωγή σχέσεων μέσα στο χώρο, τον αντιληπτικοκινητικό συγχρονισμό, τη συναισθηματική τους ανάπτυξη και, γενικότερα, τη σχολική τους επίδοση.
Οι Μονάδες Εντατικής Νοσηλείας στελεχώνονται από ομάδες ειδικών, όπως νεογνολόγων και παιδιάτρων, νευρολόγων, ορθοπεδικών, ψυχολόγων, φυσικοθεραπευτών, οφθαλμιάτρων, ακουολόγων, αναπτυξιολόγων, αδελφών νοσοκόμων, εργοθεραπευτών, επισκεπτριών υγείας και κοινωνικών λειτουργών.
β) Πρόγραμμα Παρακολούθησης.
Μετά τη διαπίστωση ότι η έγκαιρη διάγνωση και η έγκαιρη παρέμβαση συντελούν στη μείωση της σοβαρότητας των δυσκολιών για το παιδί και την οικογένεια άρχισε στη δεκαετία του ?80 ένα άλλο, πολύ σημαντικό πρόγραμμα: η παρακολούθηση και η παροχή ειδικής φροντίδας στα νεογνά που βγαίνουν από τις Μονάδες Εντατικής Νοσηλείας, καθώς και η βοήθεια προς τους γονείς τους. Κι? αυτό, έγινε, επειδή θεωρήθηκε μάταιο ν? αντιμετωπίζονται τα σοβαρά νοσηλευτικά προβλήματα του νεογνού στις Μονάδες Εντατικής Νοσηλείας και μετά να παραδίνεται, χωρίς περαιτέρω παρακολούθηση, στους αγχωμένους και ανυποψίαστους γονείς του.
Σ? ένα Πρόγραμμα Παρακολούθησης γίνεται προσπάθεια:
- Για την προσαρμογή της οικογένειας στις πιθανές δυσκολίες που θα παρουσιάσει το μωρό.
- Για την καθοδήγηση και των δύο γονέων στη φροντίδα του στο σπίτι.
- Για την κατανόηση εκ μέρους των γονέων, της αναγκαιότητας της συστηματικής παρακολούθησής του, μετά την έξοδό του από τη Μονάδα.
- Ακόμα, αναζητούνται πιθανά προβλήματα των γονέων και προγραμματίζεται η κατάλληλη βοήθεια, όταν και όπου χρειάζεται, με την παρέμβαση της κοινωνικής λειτουργού και της επισκέπτριας υγείας.
- Γίνεται έρευνα για το συσχετισμό διαφόρων προβλημάτων και των αιτίων που τα προκάλεσαν.
- Δίνεται έμφαση στην αξιοποίηση των δυνατοτήτων του παιδιού, προσβλέποντας στην ένταξή του στο κοινωνικό σύνολο.
Το Πρόγραμμα Παρακολούθησης αρχίζει, ενώ το μωρό νοσηλεύεται στη Μονάδα και συνεχίζεται στο σπίτι, περίπου μέχρι την προσχολική ηλικία. Θεωρείται όμως, πλέον, αναγκαία η παρακολούθηση, τουλάχιστον και κατά την πρώτη σχολική περίοδο, επειδή υπάρχουν μελέτες, σύμφωνα με τις οποίες το 20-30% των παιδιών που δεν χρειάζεται από την αρχή υποστήριξη, παρουσιάζει αργότερα κάποιες δυσκολίες, οι οποίες είναι σωστό ν? αντιμετωπίζονται κατάλληλα.
Μεταγεννητικοί αιτιολογικοί παράγοντες
Μεταγεννητικοί αιτιολογικοί παράγοντες θεωρούνται κυρίως οι λοιμώξεις του κεντρικού νευρικού συστήματος, όπως η μηνιγγίτιδα και η εγκεφαλίτιδα, καθώς και τα εγκεφαλικά τραύματα από οποιαδήποτε αιτία κι αν έχουν προκληθεί, όπως αυτοκινητιστικά ατυχήματα, πτώσεις, σωματική κακοποίηση κ.λ.π.
Παράγοντας παροδικής ή και μόνιμης βλάβης στον εγκέφαλο θεωρείται και η στέρηση της τροφής του νεογνού ή η ανεπαρκής λήψη της, ιδίως στα χαμηλού βάρους γέννησης νεογνά. Σημασία φυσικά έχει πότε θα γίνει η υποθρεψία σε σχέση με το στάδιο της ανάπτυξης του εγκεφάλου του νεογνού. Αλλωστε, η ανεπαρκής θρέψη του παιδιού κατά τον πρώτο χρόνο της ζωής του επηρεάζει όχι μόνο τη σωματική, αλλά γενικότερα την ψυχοκινητική του ανάπτυξη.
Επικίνδυνος είναι κι ο πολύ υψηλός πυρετός του μωρού.
Ως πιθανοί αιτιολογικοί παράγοντες γέννησης παιδιών με εγκεφαλική παράλυση ενοχοποιούνται ακόμα η αναιμία, ο υπερθυρεοειδισμός κι ο διαβήτης της μητέρας, όταν δεν ακολουθείται η κατάλληλη αγωγή. Για την επιληψία της μητέρας αμφισβητείται, εάν ευθύνεται η ίδια η νόσος ή μόνο η φαρμακευτική αγωγή.
Κάποιες φορές σε πολύ μικρές, απομονωμένες κοινωνίες είναι δυνατό να υπάρξουν γεννήσεις παιδιών με ιδιαίτερες δυσκολίες, επειδή, παρόλο που δεν υπάρχει αιμομιξία, οι κάτοικοι είναι σχεδόν συγγενείς.
Πέραν, όμως, όλων αυτών των περιπτώσεων, δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε τους αναρίθμητους αστάθμητους, απρόβλεπτους κι άγνωστους ακόμα παράγοντες που ευθύνονται για τη γέννηση ενός παιδιού με εγκεφαλική παράλυση.
Ωστόσο, το Σήμερα έχει μεγαλύτερη σημασία από το Χθές.
Το παιδί είναι εδώ, ανάμεσά μας. Δεν ξέρει κάν, τι έχει συμβεί και περιμένει από μας αγάπη, στοργή, δυνατότητα για παιχνίδι, ασφάλεια και θεραπευτική φροντίδα.
Αυτά είναι άλλωστε τα δικαιώματά του.

Το άρθρο είναι απόσπασμα από το βιβλίο της κ. Ντέμης Παπαϊωάννου – Σταυροπούλου, «Στου Πόνου τη Γυάλινη Πίστα – Συνάντησα το Πρόσωπο», εκδόσεις Ακρίτας.